Ù…ÙˆØ±Ù†Û Ú˜Ø¨Ù‡ د زده Ú©Ú“Û Ø§Ø³Ø§Ø³
کله Ú†Û Ù…Ø§Ø´ÙˆÙ… د تصويري تÙکر څخه راووÚÙŠ او علمي تÙکر پيلوي، Ù¾Ø¯Û ÙˆØ®Øª Ú©Û Ù…Ø§Ø´ÙˆÙ… د مور تر مستØÙ‚Û Ú…Ø§Ø±Ù†Û Ø§Ùˆ Ù„Ø§Ø±ÚšÙˆÙˆÙ†Û Ù„Ø§Ù†Ø¯Û ÙˆÙŠØŒ د اشياو Ù¾Ûژندلو او د خبرو کولو پيل د مور په ژبه کوي. د اروا Ù¾ÙˆÙ‡Ù†Û Ø¹Ø§Ù„Ù…Ø§Ù† او پوهان د Ø³Ø§Ù„Ù…Û Ø§Ùˆ کره زده Ú©Ú“Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ دوه بنسټيز شرطونه ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ú©ÙˆÙŠØŒ Ú†Û Ù¾Ø± زده Ú©Ú“Ù‡ Ú‰ÛØ± Ù…ÙˆÙØ«Ø± او Ø§ØºÛØ² من وىي.
ï¼- کورنى چاپريال
٢ – ټولنيز چاپريال
د ماشوم لپاره د زده Ú©Ú“Û Ù„ÙˆÙ…Ú“Ù†Û Ú˜Ø¨Ù‡ Ù…ÙˆØ±Ù†Û ÙˆÙŠØŒ د کلي Ú©ÙˆÚ…Û Ø§Ùˆ Ø³ÙŠÙ…Û Ú˜Ø¨Ù‡ هم طبعي ده، Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ به هم Ù…ÙˆØ±Ù†Û Ú˜Ø¨Ù‡ وي، د ښاري سيمو څخه پرته زموږ د Ù‡Ûواد په Ú…Ùˆ سيمو Ú©Û Ø¯ ÚØ§Ù†Ú¯Ú“Ùˆ ژبو ويونکي هستوگه لري، خو د لمړني Ù¼ÙˆÙ„Ú«Û Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Û Ø¦Û Ù¾Ù‡ دويمه او دريمه ژبه دي، Ù„Ú©Ù‡ د نورستانيانو، پشه يانو او ازبکو او سيدو Ø³ÙŠÙ…Û Ø¯ Ù†Ù…ÙˆÙ†Û Ù¾Ù‡ ډول ÚšÙˆØ¯Ù„Û Ø´Ùˆ. په Ù…ÙˆØ±Ù†Û Ú˜Ø¨Ù‡ زد Ù‡ Ú©Ú“Ù‡ د انسانانو له لومړنيو اړتياو څخه Ø´Ù…ÛØ±Ù„ Ú©ÛÚ–Û Ø§Ùˆ د يو سالم شخصيت په Ø±Ø§Ù…ÙŠÙ†ÚØªÙ‡ کولو Ú©Û Ø¨Ù†Ø³Ù¼ÙŠØ² رول لري. ماشوم ژبه د مور په غÛÚ–Ù‡ Ú©Û Ø²Ø¯Ù‡ کوي او د ژوند تر پايه په Ù‡Ù…Ø¯Û Ù…ÙˆØ±Ù†Û Ú˜Ø¨Ù‡ Ùکر او سوچ کوي ٩٨ % Ùکر او سوچ په Ù…ÙˆØ±Ù†Û Ú˜Ø¨Ù‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ نه په نورو ژبو، د ÚšÙˆÙˆÙ†Û Ø§Ùˆ Ø±ÙˆØ²Ù†Û Ù¾ÙˆÙ‡Ø§Ù† Ù…ÙˆØ±Ù†Û Ú˜Ø¨Ù‡ دزده Ú©Ú“Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ غوره او ÙˆÚ“ ژبه Ú¯Ú¼ÙŠ په کوچينوالي Ú©Û Ø¯ ماشوم د ذهن د جذب قوه Ú‰ÛØ±Ù‡ او قوي وي. Ù©Ù % زده Ú©Ú“Û Ù¾Ù‡ Ù…ÙˆØ±Ù†Û Ú˜Ø¨Ù‡ ÚšÙ‡ صورت Ù†ÙŠØ³ÛØŒ زده Ú©Ú“Ù‡ هغه وخت په اساسي ډول سرته رسÛÚ–ÙŠØŒ Ú†Û Ø°Ù‡Ù† Ú©Û Ù¾Ù‡ مخامخ ډول جذب شي او شاګرد Ù¾Ø±Û Ù¾ÙˆÙ‡ شي ØŒ نه دا Ú†Û Ø¯ Ø¯ÙˆÙŠÙ…Û Ø§Ùˆ درÛÙŠÙ…Û ØªØ±Ø¬Ù…Ø§Ù†Û Ú˜Ø¨Û Ù„Ù‡ Ù„Ø§Ø±Û Ù¾Ù‡ ژباړيزه ژبه Ú©Û Ø¯ موضوع د اصل مطلب منÚپانگه نيمايي Ú©ÛÚ–Ù‰ او په دÛمه ژبه Ú©Û Ø¯ جذب قوه ٢٥% ته راټيټÛÚ–ÙŠ. ايا تر اوسه مو دا اصل په يا Ù… Ú©Û Ù†ÙŠÙˆÙ„Ù‰ او ماشوم ته مو دا ØÙ‚ ورکړى، Ú†Û Ù¾Ù‡ هغه ژبه زده Ú©Ú“Ù‡ ÙˆÚ©Ú“ÙŠ Ú†Û Ù¾Ø± Û Ù¾ÙˆÙ‡Ûږى؟ نه Ù‡ÛÚ… کله نه! موږ خپلو ماشومانو لپاره تل Ú©ÙˆÚšÚš کړى، Ú†Û Ù¾Ù‡ دويمه او درÛيمه ژبه زده Ú©Ú“Ù‡ ÙˆØ±Ú©Ú“ÛØŒ ØØ§Ù„ دا Ú†Û Ù¾Ø¯Û ØØ§Ù„اتو Ú©Û Ø¯ ماشوم د ذهن
د Ø¬Ø§Ø°Ø¨Û Ù‚ÙˆÙ‡ Ù¥Ù -Ù§Ù % Ù¾ÙˆØ±Û Ø®Ù¾Ù„Ù‡ قوت له لاسه ورکوي او د زده Ú©Ú“Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù¥Ù % يا ٢٥% د جذب او Ø§Ø®ÙŠØ³ØªÙ†Û Ù‚ÙˆÙ‡ Ù¾Ø§ØªÛ Ú©ÛÚ–ÙŠ. ايا دا ظلم او ØªÛØ±Ù‰ نه دى؟ طبعي ده Ú†Û Ø¯Ø§ ظلم او ØªÛØ±Ù‰ تر اوسه Ù¾ÙˆØ±Û Ø´ÙˆÙ‰ØŒ هيله ده Ú†Û Ø±Ø§ØªÙ„ÙˆÙ†Ú©ÙŠ لپاره Ù…Ù†Ø¸Ù…Û Ø§Ùˆ Ù„Ø§Ø²Ù…Û Ú©Ú“Ù†Û ØªØ± سره شي، ترڅو له Ø¯Û ÙˆØ±ÙˆØ³ØªÙ‡ د خپلو ماشومانو څخه روا ØÙ‚ وانه خلو.
د Ù…ÙˆØ±Ù†Û Ú˜Ø¨Û Ú…Ø®Ù‡ پرته په نورو ژبو زده Ú©Ú“Ù‡ د ټولو ÚØ§Ù†Ú¯Ú“نو او ØªÙ„ÙØ¸ÙˆÙ†Ùˆ سره نه شى زده Ú©ÛØ¯Ø§Ù‰. په ښوونÚيو Ú©Û ØªÙ„ هغه ماشومان زوريدلي او کړيدلي ØØ§Ù„ت سره مخامخ او د رواني ستونزو سره لاس او ګريوان وي، Ú†Û Ù‡Ù„ØªÙ‡ د زده Ú©Ú“Ù‰ Ù…ØÙŠØ· په Ù…ÙˆØ±Ù†Û Ú˜Ø¨Ù‡ نه وي او په دويمه ژبه وي دا ماشومان د نورو په Ú…ÛØ± منظم ØªÙ„ÙØ¸ نشي کولاى د مونث ØŒ مذکر، ماضى، ØØ§Ù„ او راتلونکي ØªØ±Ù…ÙŠÙ†Ú ØªÙˆÙ¾ÙŠØ± نشي کولاى، د يو ډول پسخند، ريخشند او خجالت سره مخ Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ تل Ú«ÙˆÚšÙ‡ او زوريږي، Ú†ÙŠÛ Ø¯ ماشوم پر زده Ú©Ú“Ù‡ او شخصيت ناوړه منÙÙŠ Ø§ØºÛØ²Û کوي. زمونږ د Ù‡Ûواد د اساسي قانون د ٤٣ Ù…Ø§Ø¯Û Ø¯ÙˆÙŠÙ… بند Ù¾Ø¯Û Ú‰ÙˆÙ„ دى، (دولت مکل٠دى، Ú†Û Ù¾Ù‡ ټول Ø§ÙØºØ§Ù†Ø³ØªØ§Ù† Ú©Û Ø¯ متوازن معار٠عامولو او منÚنيو Ø§Ø¬Ø¨Ø§Ø±Û Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Ùˆ د تاÙمين لپاره Ø§ØºÛØ²Ù…Ù† پروگرامونه Ø·Ø±Ø Ø§Ùˆ تطبيق Ú©Ú“ÙŠ او د مورنيو ژبو د تدريس لپاره په هغو سيمو Ú©Û Ú†Û Ø®Ø¨Ø±Û Ù¾Ø±Û Ú©ÛÚ–ÙŠ لاره هواره Ú©Ú“Ù‰). همدرانگه د اساسي قانون Ø´Ù¾Ø§Ú“Ø³Ù…Û Ù…Ø§Ø¯Û ØÚ©Ù… هم ÙˆØ§Ø¶Ø Ø¯Ù‰ØŒ Ú†Û Ù¾ÚšØªÙˆ او دري رسمي Ú˜Ø¨Û Ø¯ÙŠØŒ ازبکي ØŒ پشه يي، نورستاني، ترکمني، بلوچي او پا ميري په هغو سيمو Ú©Û Ú†Û Ú‰ÛØ± ÙˆÚ¯Ú“ÙŠ Ù¾Ø±Û Ø®Ø¨Ø±Û Ú©ÙˆÙŠØŒ درÛÙŠÙ…Û Ø±Ø³Ù…ÙŠ Ú˜Ø¨Û Ø¯ÙŠ. Ø¯Ø¯Û Ù‚Ø§Ù†ÙˆÙ† د ØªÙˆØ´ÙŠØ Ú…Ø®Ù‡ Ú…Ù‡ Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¯ÙˆÙ‡ کاله ØªÛØ± شوي، خو تر اوسه Ø¯ÙŠÛ Ù‚Ø§Ù†ÙˆÙ† عملي بڼه نه ده غوره Ú©Ú“ÛØŒ ايا دولت ورسپارل شوى Ù…Ú©Ù„Ùيت او مسوÙليت تر سره کړى؟ د قانون عملي تطبيق او شرايطو برابرولو لپاره ÙŠÛ ØªØ± اوسه Ú…Ù‡ Ú©Ú“ÙŠØŒ نه Ù‡ÛÚ… هم نه! ايا په Ù‡Ûواد Ú©Û Ù…ØªÙˆØ§Ø²Ù† معار٠موجود دى؟ نه د Ù‡Ûواد په پلازمÛنه کابل Ú©Û Ù¾Ù‡ دواړو رسمي او دولتي ژبو Ù„ÙˆÙ…Ú“Ù†ÛØŒ منÚÙ†Û ØŒ ثانوي او Ù„ÙˆÚ“Û Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Û Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ بيا هم Úواب منÙÙŠ دى. بيا نو متوازن معار٠او پر مورينو ژبو زده Ú©Ú“Ù‡ Ú…Ù‡ مانا لر؟ ØØ§Ù„ دا Ú†Û Ù¾Ù‡ پلازمينه Ú©Û Ø¯ Ù‡Ûواد او ټولو ژبو ويوونکي هستوګنه لري، خو Ù¼ÙˆÙ„Û Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Û ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù¾Ù‡ يوه ژبه دي، ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ø®ÙˆØ´Ø§Ù„ خان Ù„ÛØ³Ù‡ Ú©Û Ù¾Ù‡ پښتو ژبه زده Ú©Ú“Ù‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ او د رØÙ…Ù† بابا Ù„ÛØ³Ù‡ خو له پخوا Ú«Ú‰ او زياته برخه ÙŠÛ Ø¯Ø±ÙŠ ده، دلته Ù¾Ø¯Û Ù‡Ûواد Ú©Û Ú†Û Ø¯ Ú‰ÛØ±Ù‡ کيو (اکثريت) دا ØØ§Ù„ وي، نو د ÙˆÚ“Ùˆ اقليتونو به Ú…ÙˆÚ© او Ú…Ù‡ ډول پوښتنه او غم ÙˆÚ©Ú“ÙŠØŒ د متوازن معار٠د نه مراعت او ټولو ته په خپلو مورنيو ژبو Ú©Û Ø¯ زده Ú©Ú“Û Ø´Ø±Ø§ÙŠØ·Ùˆ په نه برابرولو Ú©Û Ø³ÙŠØ§Ø³ÙŠ لاسونه دخيل وو، خو اوس ØØ§Ù„ات مخ په Ø¨Ø¯Ù„ÛØ¯Ùˆ دي، هر چا ته Ø¯Û Ù¾Ù‡ خپلو مورنيو ژبو د زده Ú©Ú“Û ØÙ‚ او شرايط برابرشي .
په مورنيو ژبو زده Ú©Ú“Ù‡ د پرديو د کلتوري يرغلونو په مخنيوي Ú©Û Ù¾Ø±Ûکنده او رغنده رول لري، همدا ÙØ±Ù‡Ù†Ú«ÙŠ ÙŠØ±ØºÙ„ÙˆÙ†Ù‡ دي Ú†Û ÙˆØ±ÙˆØ³ØªÙ‡ سياسي او پوÚÙŠ يرغلونو ته لار هواروي، استعمار تل Ú©ÙˆÚšÚš کوي، Ú†Û Ù„Ù…Ú“Ù‰ خپل ÙØ±Ù‡Ù†Ú« يو Ù‡Ûواد ته Ù„Ûږدوي، بيا خپل سياسي او پوÚÙŠ شتون او ØØ¶ÙˆØ± .....
د Ù‡Ûواد د Ø§Ø¨Ø§Ø¯Û Ø§Ùˆ د Ø§ÙØºØ§Ù† ولس د علمي او تعليمي Ú©Ú†Û Ø¯ لوړوالي لپاره Ø¯Û Ø¯ اساسي قانون د ØÚ©Ù… او Ù…ØØªÙˆØ§ له Ù…Ø®Û Ù¼ÙˆÙ„Ùˆ مروجو ژبو او هم Ø¯Û Ù¾Ù‡ پلازمÛنه کابل Ú©Û Ø¯ دواړو رسمي ژبو پښتو او دري په ښونÚيو، Ù„ÛØ³Ùˆ او لوړو زده Ú©Ú“Ùˆ په Ù…ÙˆÙØ³Ø³Ø§ØªÙˆ Ú©Û Ù¾Ù‡ برابر ډول د زده Ú©Ú“Û Ø²Ù…ÙŠÙ†Ù‡ مساعده Ú©Ú“ÙŠØŒ تر Ú…Ùˆ ژبني توپيرونه له مينÚÙ‡ ولاړ شي، Ú†Û Ù‡Ûواد او ټول ولس مو د پرمختګ او Ù‡ÙˆØ³Ø§ÙŠÙ†Û Ù¾Ø± لور رهي شي. Ø´ÛØ±Ø¹Ù„Ù…(امله وال)
بېرته شاته